1. SylabUZ
2. Wydział Nauk Społecznych
3. semestr zimowy 2021/2022
4. Pedagogika - pierwszego stopnia z tyt. licencjata
5. Pedagogika opiekuńcza

Wygeneruj PDF dla tej strony

Pedagogika opiekuńcza - opis przedmiotu

Cel przedmiotu

Cel główny: poznanie teoretycznych podstaw działalności opiekuńczo-wychowawczej. Cele szczegółowe: słuchacz: pozna podstawową i uporządkowaną wiedzę ogólną o działalności i rzeczywistości opiekuńczo-wychowawczej, jej istocie, rodzajach, składnikach; potrafi odnieść wiedzę ogólną do praktyki i własnego doświadczenia; ma świadomość swojej wiedzy i potrafi ją zastosować.

Student zna i rozumie ma specjalistyczną wiedzę w zakresie wybranej specjalności. Zna i rozumie miejsce danego przedmiotu lub rodzaju zajęć w ramowych planach nauczania na poszczególnych etapach edukacyjnych. Zna i rozumie zagadnienie edukacji włączającej, a także sposoby realizacji zasady inkluzji.

Jest gotów do projektowania działań zmierzających do rozwoju szkoły lub placówki systemu oświaty oraz stymulowania poprawy jakości pracy tych instytucji;

Potrafi posługiwać się zasadami i normami (prawnymi, zawodowymi, moralnymi) w celu rozwiązania konkretnego zadania, dostrzega i analizuje dylematy etyczne; przewiduje skutki konkretnych działań pedagogicznych.
Potrafi kreować sytuacje dydaktyczne służące aktywności i rozwojowi zainteresowań uczniów oraz popularyzacji wiedzy.

 

Wymagania wstępne

Zapisz zmiany

Pedagogiczna i psychologiczna wiedza ogólna.

Zakres tematyczny

Wykłady

Geneza, przedmiot, treść, podstawowe pojęcia oraz funkcje pedagogiki opiekuńczej i jej związki z innymi naukami społecznymi (pedagogiką ogólną, społeczną i specjalną, psychologią). Cechy konstytutywne opieki. Model opiekuna – wychowawcy. Geneza opieki. Potrzeby dzieciństwa a opieka. Charakterystyka, konsekwencje ich niezaspokojenia w opiece i wychowaniu dziecka. Opuszczenie i osamotnienie dziecka. Sieroctwo i choroba sieroca. Funkcje opieki. Struktura opieki. Diagnozowanie w opiece i wychowaniu. Samodzielność życiowa, jako cel opieki. Istota zastępowania dziecku opieki rodzinnej. Proces opieki i jego przebieg.

Ćwiczenia

Pedagogika opiekuńcza, jako dyscyplina naukowa. Przedmiot zainteresowań pedagogiki opiekuńczej, swoistość problematyki, funkcje pedagogiki opiekuńczej, jej relacje z innymi dyscyplinami (pedagogiką społeczną, specjalną, ogólną, psychologią, socjologią). Podstawowa aparatura pojęciowa pedagogiki opiekuńczej. Struktura opieki: potrzeby ponadpodmiotowe, funkcje opiekuńcze, postawy opiekuńcze, sytuacje opiekuńcze, czynności opiekuńcze, atmosfera opieki. Potrzeby podopiecznego wyznacznikiem działalności opiekuńczej – istota, właściwości i wybrane klasyfikacje ludzkich potrzeb, pojęcie potrzeb ponadpodmiotowych i ich klasyfikacja oraz diagnozowanie. Potrzeby dzieciństwa a opieka. Klasyfikacja potrzeb dzieciństwa i ich krótka charakterystyka, potrzeba przywiązania – istota, sposoby zaspokojenia oraz przedmioty i ich zmienność w procesie rozwoju dziecka, choroba sieroca jako skutek niezaspokojenia potrzeby przywiązania, zasady postępowania opiekuńczo-wychowawczego wynikające z wiedzy o dziecięcych potrzebach przywiązania. Zjawisko porzucenia, opuszczenia (sieroctwa) dzieci. Wąskie i szerokie ujęcie zjawiska, rodzaje, przyczyny mikro- i makrospołeczne, skutki dla rozwoju i zachowania dzieci. Dlaczego nie warto posługiwać się pojęciem „sieroctwo”. Różnorodność interpretacji pojęcia opieki. Opieka a inne typy działalności ludzkiej - zasadnicze sposoby ujmowania „opieki”, specyficzne cechy opieki, relacje między opieką a pomocą, relacje między opieką a wychowaniem (swoistości i związki). Zakresy opieki – zróżnicowanie opieki ze względu na jej podmiot, przedmiot, charakter, przejawy w ciągu życia jednostki, zaspokajane potrzeby. Kategorie opieki – pojęcie kategorii opieki, charakterystyka opieki, jako kategorii: rodzinnej, moralnej, społecznej, prawnej i wychowawczej. Funkcje opieki – funkcja homeostatyczna – jej warstwa obiektywna i subiektywna, egzystencjalna, regulacyjna, usamodzielniająca, socjalizująca. Zasady opieki wychowawczej – zasada opieki sprawiedliwej, opieki optymalnej, czynnego udziału podopiecznych, wychowawczego charakteru opieki, wychowawczego oddziaływania na potrzeby. Proces opieki – istota procesu opieki, zasadnicze typy procesu opieki, elementy zmienne ewolucyjnego procesu opieki oraz jego struktura. System opieki nad dzieckiem – zasadnicze funkcje systemu opieki i wychowania, główne założenia reformy systemu opieki i wychowania, typy placówek i ich funkcjonowanie w świetle aktualnych dokumentów. Rodzina adopcyjna, jako forma kompensacji sieroctwa dzieci. Podstawy prawne adopcji, adopcja zagraniczna, jawność adopcji, niepowodzenia adopcji i ich przyczyny, specyficzne problemy rodzin adopcyjnych, rola ośrodka adopcyjnego w przygotowaniu adopcji. Rodzina zastępcza, jako środowisko opieki i wychowania – typy rodzin zastępczych, zasady funkcjonowania rodzin, rodzina zastępcza a rodzina adopcyjna, pogotowie rodzinne, jako jedna z zawodowych form opieki zastępczej nad dzieckiem, światowe kierunki w opiece zastępczej. Opiekun-wychowawca w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Jego pozytywne i negatywne prezentowane postawy, czynniki postaw opiekuńczych, teoretyczny model opiekuna-wychowawcy, etyczny aspekt zawodu opiekuna – wychowawcy. Wkład pedagogów (m.in. H. Radlińskiej, J. Cz. Babickiego, K. Jeżewskiego, J. Korczaka, K. Lisieckiego, H. Jordana) w rozwój pedagogiki opiekuńczej. Istota samodzielności życiowej, jako celu i środka opieki.

Student zna i rozumie ma specjalistyczną wiedzę w zakresie wybranej specjalności. Zna i rozumie miejsce danego przedmiotu lub rodzaju zajęć w ramowych planach nauczania na poszczególnych etapach edukacyjnych. Zna i rozumie zagadnienie edukacji włączającej, a także sposoby realizacji zasady inkluzji.

Jest gotów do projektowania działań zmierzających do rozwoju szkoły lub placówki systemu oświaty oraz stymulowania poprawy jakości pracy tych instytucji;

Potrafi posługiwać się zasadami i normami (prawnymi, zawodowymi, moralnymi) w celu rozwiązania konkretnego zadania, dostrzega i analizuje dylematy etyczne; przewiduje skutki konkretnych działań pedagogicznych. Potrafi kreować sytuacje dydaktyczne służące aktywności i rozwojowi zainteresowań uczniów oraz popularyzacji wiedzy.

 

Metody kształcenia

Wykłady – wykład z elementami dyskusji, problemowy z zastosowaniem prezentacji medialnej.

Ćwiczenia – praca w małych grupach, praca z tekstem, wizualizacyjne, dyskusja.

Efekty uczenia się i metody weryfikacji osiągania efektów uczenia się

Opis efektu	Symbole efektów	Metody weryfikacji	Forma zajęć

Warunki zaliczenia

Wykłady

Egzamin pisemny. Warunkiem zaliczenia egzaminu jest egzamin pisemny z treści ćwiczeń i wykładów. Egzamin jest pracą pisemną, z progami punktowymi. Warunkiem oceny pozytywnej jest uzyskanie 60% pozytywnych odpowiedzi.

Ćwiczenia

Zaliczenie z ćwiczeń odbywa się na podstawie oceny poziomu aktywnego i merytorycznego uczestnictwa w zajęciach (20% oceny), oceny z kolokwium połówkowego i końcowego (80%). Kolokwia są pracami pisemnymi. Ocenę pozytywną z kolokwiów, z progami punktowymi, stanowi 60% pozytywnych odpowiedzi.

Ocena końcowa

Ocenę końcową stanowi średnia ocen z ćwiczeń i wykładów

Literatura podstawowa

1. Badora, S. (2013). Człowiek jako istota opiekująca się. Szkice pedagogiczne. Tarnobrzeg.
2. Dąbrowski Z. (2006). Pedagogika opiekuńcza w zarysie. T. 1-2, Olsztyn.
3. Gajewska, G. (1997). Problemy – dylematy wynikające z teorii potrzeb dla teorii i praktyki opieki nad dzieckiem. Zielona Góra.
4. Gajewska, G. (2009a). Pedagogika opiekuńcza: elementy metodyki, Zielona Góra.
5. Gajewska,  G. G. (2020). Współczesne tendencje, problemy i wyzwania w opiece i wychowaniu. Teoria, metodyka i praktyka w opinii studentów. Kraków.
6. Gajewska, G. (2009b), Rodzinna opieka zastępcza z perspektywy województwa lubuskiego, Zielona Góra.
7. Gajewska, G. G. (2018). Pedagogika opiekuńcza a pedagogika rodziny w teorii, metodyce i praktyce. Razem czy osobno? Stan i perspektywy rozwoju. Roczniki Pedagogiczne, vol. 10, nr 4, s.37-53, ISSN: 2080-850X, DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2018.10.4-4 .
8. Gajewska, G. (2019). Funkcje opieki wyznacznikiem zmian przestrzeni współczesnej edukacji dzieci i rodziców. Studia z Teorii Wychowania, 10, 1 (26), 103–125. Pobrane z: 28.10.2019, https://files.clickweb.home.pl/6a/62/6a62186b-1a29-447c-8731--f1d8d02e8b33.pdf.
9. Jundziłł E., Pawłowska R., red., (2008). Pedagogika opiekuńcza: przeszłość, teraźniejszość, przyszłość, Gdańsk.
10. Kelm A. (2000). Węzłowe problemy pedagogiki opiekuńczej, Warszawa.
11. Kozdrowicz E., red., (2013). Adopcyjne rodzicielstwo: dylematy, nadzieje, wyzwania, Warszawa.
12. Wybrane artykuły z czasopisma: „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” z ostatnich 6 lat.
13. Każdorazowo uaktualniana, ustalana i przekazywana przez prowadzącego.

Literatura uzupełniająca

1. Albański L., Gola S. (2013). Wybrane zagadnienia z pedagogiki opiekuńczej, książka do pobrania (bezpłatnie) w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej (DBC) pod adresem: http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=23690&from=&dirids=1&ver_id=&lp=1&QI=
2. Andrzejewski M. (2007). Domy na piasku: domy dziecka, od opieki nad dzieckiem do wspierania rodziny, Poznań.
3. Badora S. (2007). Z zagadnień pedagogiki opiekuńczej, Tarnobrzeg.
4. Badora S. (2014). Dlaczego warto oddać głos przeciw pojęciu sieroctwo, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2014, 2.
5. Badora, S., Róg, A., Zięba – Kołodziej, B. (2014, red.). Pedagogika opiekuńcza. W poszukiwaniu rozwiązań teoretycznych i praktycznych. Tarnobrzeg: Wydawnictwo PWSZ w Tarnobrzegu.
6. Becelewska D. (2007). Choroba sieroca, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 5.
7. Dąbrowski, Z. (2006). Pedagogika opiekuńcza. W: B. Śliwerski (red.), Pedagogika (t. 3, Subdyscypliny wiedzy pedagogicznej) (s. 253–277). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne.
8. Dröcher V. (1988). Rodzinne gniazdo: jak zwierzęta rozwiązują swoje problemy rodzinne, Warszawa.
9. Gajewska G. (2016). Transmisja międzypokoleniowa domu w pieczy zastępczej. Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze, 10, 3-11.
10. Gajewska, G. G. i Zapeński, P. (2018). Odpowiedzialność w edukacji versus dylematy etyczne pedagogów w kreowaniu postaw jednostkowych uczniów. Horyzonty Wychowania, 17 (41), 135 – 148, DOI: 10.17399/HW.2018.174109.
11. Gajewska G., Doliński A., Teoretyczno-metodyczne aspekty warsztatu pedagoga: scenariusze zajęć wychowawczych, T. I, Zielona Góra 2008.
12. Gruca – Miąsik, U. (2018). Rozumowanie moralne  - osoba, rozwój, wychowanie. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
13. Kelm, A. (2008). Pedagogika opiekuńcza (s.19-30). W: E. Jundziłł, R. Pawłowska (red.), Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
14. Kolankiewicz, M. (2017). Dzieci poza rodziną. W: M. Sajkowska (red. nacz.), Dzieci się liczą. Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa i rozwoju dzieci w Polsce (s. 68–93). Warszawa: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę. Pobrane z: 29.10.2019, https://fdds.pl/wp-content/uploads/2017/07/dziecisielicza.pdf.
15. Kolankiewicz, M. (2019). Efekty zmian w systemie pieczy zastępczej w latach 2012–2017. Polityka Społeczna, 46, 2 (539), 12–18.
16. Kotarbiński T. (1976). Medytacje o życiu godziwym, Warszawa.
17. Łobocki M. (1990)., W poszukiwaniu skutecznych form wychowania, Warszawa.
18. Sieroctwo społeczne i jego kompensacja, red. M. Heine, G.Gajewska, Zielona Góra 1999.
19. Maciaszkowa, J. (1991). Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej: opieka rodzinna nad dzieckiem i kompensacja jej niedostatków, Warszawa.
20. Radlińska, H. (1961). Pedagogika społeczna, Wrocław.
21. Sendyk, M. (2001). Społeczne przystosowanie dzieci z poczuciem sieroctwa społecznego, Kraków.
22. Stelmaszuk, Z.W. (red., 2001). Zmiany w systemie opieki nad dziećmi i młodzieżą: perspektywa europejska, Katowice.
23. Turska, E. (2013). Indywidualne i społeczne wymiary tożsamości przyszłych pedagogów. Zielona Góra.
24. Zajdel, K. (2019). Społeczne i indywidualne wymiary oceny szkolnej. Kraków.
25. Każdorazowo uaktualniana, ustalana i przekazywana przez prowadzącego.

Uwagi

Zmodyfikowane przez dr hab. Grażyna Gajewska, prof. UZ (ostatnia modyfikacja: 29-04-2021 13:40)